Wady zgryzu stanowią dysfunkcję w budowie i w czynnościach narządu żucia jamy ustnej. Upośledzenie może być ograniczone do zębów, łuków zębowych lub ich wzajemnych relacji. Aby móc w pełni zrozumieć, czym jest wada zgryzu, należy znać pojęcie ,,normy okluzji”, czyli stanu prawidłowego.
Wśród cech normy okluzji można wymienić między innymi to, że w momencie okluzji centralnej (czyli w chwili, kiedy pacjent połyka ślinę i zaciska zęby) linia pomiędzy siekaczami przyśrodkowymi górnymi i dolnymi jest prosta.
Stan prawidłowy wyróżnia też fakt, że w okluzji centralnej szczyt guzka kła górnego znajduje się dokładnie pomiędzy dolnym kłem, a pierwszym zębem przedtrzonowym. Guzek policzkowy przedni pierwszego zęba trzonowego górnego leży w przedniej bruździe pomiędzy guzkami pierwszego zęba trzonowego dolnego
Zęby łuku górnego zachodzą dachówkowato na zęby łuku dolnego, czyli na przykład siekacze górne znajdują się przed siekaczami dolnymi, a guzki policzkowe zębów dolnych leżą w bruzdach pośrodkowych zębów przedtrzonowych i trzonowych górnych.
Innym terminem jest okluzja pozacentralna, która opisuje wszystkie inne niż centralne kontakty zębów łuku górnego i dolnego np. podczas ruchu dobocznego lub doprzedniego żuchwy. Zapoznaj się z aktualną wiedzą z 2022 roku!
Spis treści:
- Jak powstaje wada zgryzu?
- Jak rozpoznać wadę zgryzu
- Jakie są skutki wad zgryzu?
- Kiedy należy udać się do ortodonty?
- Spodoby leczenia wad zgryzu
Jak powstaje wada zgryzu?
Wady zgryzu można podzielić na czynniki ogólne i czynniki miejscowe . Do czynników ogólnych należą uwarunkowania genetyczne (np. zespół Downa), środkowiskowe (np. odżywianie) oraz genetyczno-środowiskowe (np. rozszczep podniebienia). Badania pokazują, że nawet 80% wad zgryzu może być spowodowanych działaniem czynników miejscowych, takich jak nieprawidłowy rozwój zębów lub szczęk, nieprawidłowe ustawienie zębów w jamie ustnej lub nieprawidłowa postawa ciała. Wady zgryzu mogą również być spowodowane przez nawyki, takie jak ssanie kciuka lub palenie tytoniu.
Rodzaje czynników miejscowych:
- dysfunkcje (np. oddychanie przez usta powoduje zahamowanie poprzecznego wzrostu szczęki i formuje się wąskie podniebienie),
- parafunkcje, czyli szkodliwe nawyki, które powtarzają się często (np. ssanie palca lub smoczka po pierwszym roku życia dziecka może prowadzić do wychylenia do przodu górnych zębów siecznych, zwężenia szczęki i przechylenia do tyłu dolnych zębów siecznych)
- urazy (np. wtłoczenie zęba mlecznego wgłąb kości mogą uszkodzić zawiązek zęba stałego).
Jak rozpoznać wadę zgryzu?
Wśród wad zgryzu można wyróżnić wady poprzeczne, dotylne, doprzednie, zgryzy otwarte, zgryzy głębokie, wady z rozległymi zmianami w stosunku do wszystkich trzech płaszczyzn, protruzję dwuszczękową, wady i nieprawidłowości zębowe.
Najczęściej występującą wadą zgryzu są zaburzenia w położeniu dolnego łuku zębowego w stosunku do górnego, czyli wady dotylne, które stanowią około 45% wszystkich wad zgryzu. Należy do nich tyłozgryz, charakteryzujący się nadmiernym cofnięciem zębów dolnych w stosunku do zębów górnych; tyłożuchwie, czyli nadmierne przesunięcie całej żuchwy do tyłu oraz retrogenia cechująca się skróconym trzonem i gałęzią żuchwy.
Wady poprzeczne wyróżniają się zachodzeniem części zębów dolnych na górne, co może być połączone z przesunięciem linii pośrodkowej i asymetrią warg. Wady doprzednie nazywane są ogólnie przodozgryzami, charakteryzują się wysunięciem dolnego łuku zębowego w stosunku do górnego i ustawieniem zębów przednich dolnych przed górnymi.
W rysach twarzy widoczne jest wysunięcie wargi dolnej ku przodowi, a wymawianie pewnych głosek bywa lekko upośledzone. W zgryzach otwartych obseruje się szparę niedozgryzową, czyli brak kontaktu zębów na przednim lub tylnym odcinku zwartych łuków zębowych.
Pacjenci dotknięci tą wadą mogą skarżyć się na utrudnione odgryzanie i żucie pokarmów, seplenienie i charakterystyczne wydłużenie dolnego odcinka twarzy. Cechą wspólną zgryzów głębokich jest nadmierne zachodzenie zębów górnych przednich na dolne, co może wiązać się ze skróceniem dolnego odcinka twarzy.
Stłoczenia zębów są związane z rotacjami i przemieszczeniem zębów w łuku zębowym. Można wyróżnić stłoczenia pierwotne, które wynikają z dysproporcji pomiędzy zbyt dużymi zębami w stosunku do wielkości kości. Stłoczenia wtórne wiążą się z przedwczesną utratą zębów trzonowych mlecznych i przemieszczeniem się pierwszych zębów trzonowych stałych do przodu.
Stłoczenia trzeciorzędowe (późne) występują około 20 roku życia i są spowodowane powiększającym się trzonem żuchwy, który wysuwa dolne zęby przednie. Dawniej stłoczenia późne wiązano tylko z wyrzynającymi się zębami ósmymi, jednakże zaobserwowano występowanie stłoczeń trzeciorzędowych u osób, które nie miały wykształconych zawiązków tych zębów.
Jakie są skutki wad zgryzu?
Wady zgryzu w zależności od zaawansowania mogą różnie wpływać na czynności życiowe, estetykę i stan psychiczny pacjenta.
Ciężkie wady zgryzu prowadzą do upośledzonego oddychania, utrudnionego pobierania kęsów pokarmowych i zaburzeń artykulacji. Wiąże się to z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu pokarmowego oraz oddechowego, jak również powoduje strach i dyskomfort podczas publicznych wystąpień spowodowany seplenieniem.
Nieprawidłowe ustawienie zębów utrudnia właściwe dbanie o higienę jamy ustnej, co wiąże się z powstawaniem próchnicy i chorób przyzębia. Nieustanne przegryzanie warg i policzków prowadzi do powstawania owrzodzeń, które stanowią właściwe choroby przednowotworowe o średnim prawdopodobieństwie (10-20%) zezłośliwienia.
Z defektów estetycznych można wyróżnić zaburzoną symetrię twarzy (np. boczne przesunięcie żuchwy w laterogenii), zmianę położenia bródki (np. wysunięcie do przodu w progenii), stłoczenia i szparowatości, które mogą znacznie wpłynąć na kształtowanie się samooceny młodego człowieka.
Kiedy należy udać się do lekarza ortodonty?
Najczęściej wady zgryzu nie są zauważane przez pacjentów lub rodziców, dlatego warto profilaktycznie udać do lekarza dentysty, aby przeprowadził dokładną diagnostykę. U dzieci pierwsze badanie zgryzu powinno odbyć się między 3. a 6. rokiem życia, czyli wtedy, kiedy w jamie ustnej pojawiły się już wszystkie zęby mleczne.
Następnie między 7. a 12. rokiem życia zalecane jest przeprowadzenie kolejnych analiz narządu żucia, ponieważ w jamie ustnej pojawiły się już pierwsze trzonowce stałe i dochodzi do stopniowej wymiany uzębienia. Leczenie ortodontyczne przeprowadzane jest również z powodzeniem u dorosłych pacjentów, dlatego nigdy nie warto rezygnować z wizyty u lekarza ortodonty.
Sposoby leczenia wad zgryzu
Sposób leczenia wad zgryzu zależy od rodzaju wady i wieku pacjenta. U młodszych dzieci z wcześnie wykrytymi nieprawidłowościami stosuje się ćwiczenia mięśniowe w celu zharmonizowania działania układu nerwowo-mięśniowego. Aparaty ortodontyczne zdejmowane (nazywane też ruchomymi) stosuje się u dzieci, młodzieży, a nawet osób dorosłych.
Wpływają one na kształtowanie rysów twarzy u pacjentów w wieku rozwojowym, służą także do utrwalania uzyskanych efektów jako aparaty retencyjne. Należy je użytkować zgodnie z poleceniami lekarza prowadzącego. Aparaty stałe są trwale zacementowane na zębach pacjenta, składają się między innymi z zamków i pierścieni, do których przymocowany jest drut wywierający określoną siłę na zęby.
O wyborze sposobu leczenia i doborze aparatu decyduje lekarz ortodonta, po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu, badania klinicznego, radiologicznego i analizie modeli diagnostycznych. Przed rozpoczęciem leczenia ortodontycznego należy zadbać o higienę jamy ustnej, usunąć kamień nazębny i skontrolować stan błony śluzowej, jak również wyleczyć wszystkie zęby z próchnicy.
Autor: lekarz dentysta Magdalena Wadowska
Bibliografia:
Górska R., Diagnostyka i leczenie chorób błony śluzowej jamy ustnej, MTP, Warszawa 2011, wyd. 1
Karłowska I., Zarys współczesnej ortodoncji, PWZL, Warszawa 2016, wyd. 4
Śmiech-Słomkowska G., Wady zgryzu u dzieci, Medycyna Praktyczna
Tomaszewska I., Wady zgryzu, Medycyna Praktyczna
Dodaj opinię jako pierwszy.